ถ้าดูกันไป จะเห็นว่า ในโอวาทปาติโมกข์นี้ พอถึงคาถาท่อนที่ ๓ จะมีพระดำรัสในเรื่องคุณสมบัติของตัวพระเองที่จะไปทำงานพระศาสนา เมื่อหลักนี้อยู่ในปาติโมกข์ ก็อยากจะพูดในเรื่องวินัย
วินัย เป็นเรื่องใหญ่และสำคัญมาก และในยุคนี้เราก็เจอปัญหาในเรื่องวินัยนี้อีก การตั้งข้อสังเกตวันนี้เป็นเรื่องที่สัมพันธ์กับสภาพปัจจุบันหลายอย่าง
เมื่อกี้นี้ได้พูดไว้ คนสมัยนี้ถูกต่อว่าว่าไม่ค่อยอดทน ไม่ค่อยเข้มแข็ง ก็ต้องพิจารณาตัว และถ้าเป็นจริง ก็ต้องปรับปรุงตน
ทีนี้มาในแง่วินัย ก็บ่นกันว่า คนสมัยนี้ไม่ค่อยมีวินัย ที่จริงคนไทยก็เป็นอย่างนั้นมาแต่ไหนแต่ไร เคยได้ยินมา ๒๐-๓๐ ปีแล้วว่า คนไทยไม่มีวินัยจนกระทั่งปัจจุบัน คนสมัยนี้ยิ่งแย่ลงไปอีก
บอกว่าคน ๒๐ ปีก่อนไม่มีวินัย แล้วคนที่ไม่มีวินัยเมื่อ ๒๐-๓๐ ปีก่อน ยังมาบ่นว่าคนสมัยนี้ ก็อาจจะแสดงว่าคนสมัยนี้เสื่อมลงไปอีก วินัยแย่ที่สุดเลย แล้วจะทำอย่างไร เพื่อให้คนมีวินัย
พอพูดถึงวินัย ก็ไปโยงกับอีกเรื่องหนึ่ง คือเรื่องเสรีภาพ คนสมัยนี้นิยมเสรีภาพมาก ไม่ว่าอะไรก็อ้างว่าต้องมีเสรีภาพ และเอาเสรีภาพไปโยงกับเรื่องสิทธิมนุษยชน เดี๋ยวก็อ้างสิทธิๆ เรื่องสิทธิเสรีภาพก็เลยเป็นเรื่องโดดเด่น
เสรีภาพ บางทีก็มาขัดกับวินัย เพราะวินัยเหมือนกับมาจำกัด ควบคุมเรา ทำให้ทำอะไรไม่ได้ตามใจชอบ
แต่ก็ต้องคิดกันให้ชัดว่า เสรีภาพกับวินัยขัดกันจริงหรือ คำถามนี้จะตอบได้ ก็ต้องชัดด้วยว่า วินัยคืออะไร และเสรีภาพคืออะไร
ถ้าว่าเสรีภาพคือฉันทำได้ตามชอบใจ มันก็ต้องขัดกับวินัยแน่ ถ้ามีเสรีภาพแล้วจะเอาตามใจตนเองว่า ฉันจะทำอย่างไร ก็ต้องทำได้ เสรีภาพอย่างนี้ก็ทำให้มีวินัยไม่ได้ เรื่องนี้ต้องศึกษากันให้ดี
ปัญหาดูจะเริ่มตั้งแต่ว่า คนสมัยนี้มักจะมองเอาง่ายๆ แค่นี้ว่า เสรีภาพ คือ ฉันอยากได้อะไร ฉันต้องได้ ฉันอยากทำอะไร ฉันต้องทำได้ แล้ววินัยก็คือสิ่งที่มาจำกัดกั้น ขัดขวางฉัน มาตีกรอบฉัน ไม่ให้ทำ หรือให้ทำอะไรไม่ได้ตามชอบใจ
ถ้ามองอย่างนี้ ก็ไปไม่ไหว เสรีภาพกับวินัยก็ต้องขัดกันตลอดไป พอเริ่มต้นก็ใช้เสรีภาพแบบว่าเอาง่ายๆ ตามใจฉัน จะให้ความหมายของเสรีภาพ ก็ไม่ต้องคิดพิจารณา ไม่ต้องศึกษาอะไร
ความจริง เสรีภาพกับวินัยเป็นเรื่องที่ประสานเสริมกัน ทั้งสองอย่างเป็นหลักการที่มีขึ้นมาเพื่อจุดมุ่งหมายเดียวกัน มันประสานกันแท้ๆ ทำไมจึงว่าอย่างนั้น
จะเห็นได้ง่ายๆ เสรีภาพเป็นเรื่องของการมีโอกาสและใช้โอกาส เมื่อว่าโดยตรงก็คือ การที่จะใช้โอกาสได้โดยไม่ถูกจำกัดขัดขวาง
ถ้าเราไม่มีเสรีภาพ เราก็ใช้โอกาสไม่ได้ และโอกาสก็หายไปจากเรา เราจะทำอะไร ก็ทำไม่ได้ ถูกห้ามถูกปิดกั้นไปหมด จะพูดก็พูดไม่ได้ จะเขียนก็เขียนไม่ได้ จะทำโน่นทำนี่ ก็ติดขัดไปหมด
เป็นอันว่า เสรีภาพเป็นการใช้โอกาสได้ แต่เราก็ต้องมีโอกาสที่จะให้เสรีภาพใช้ด้วย ถ้าโอกาสไม่มี หรือไม่มีโอกาส ที่จะให้เสรีภาพใช้ เสรีภาพก็พลอยหมดไปด้วย