จะพึ่งตน ก็ต้องมีตนที่พึ่งได้

ตนเป็นพึ่งของตน คนอื่นเป็นที่พึ่งแท้จริงไม่ได้
เพราะฉะนั้น จะต้องทำอะไร?

ทีนี้ก็ถามว่า ในเมื่อแท้จริงนั้น ตนเป็นที่พึ่งของตน คนอื่นเป็นที่พึ่งจริงแท้ไม่ได้ แล้วจะทำอย่างไร

หันมาดูคำสอนของพระพุทธเจ้า ก็จะเห็นว่าพระองค์ไม่ได้สอนแค่นั้น เมื่อกี้นี้ ได้บอกแล้วว่า ที่พระพุทธเจ้าตรัสว่า “อตฺตา หิ อตฺตโน นาโถ” ตนเป็นที่พึ่งของตน คนอื่นเป็นที่พึ่งที่แท้ไม่ได้นั้น พระองค์ตรัสหลักความจริง ทรงบอกความจริงว่ามันเป็นอย่างนั้น ยังไม่ได้ตรัสสอนว่าจะให้เราทำอะไร

แต่พระพุทธเจ้าไม่ได้ตรัสแค่นั้น ยังไม่จบแค่นี้ พระองค์ตรัสต่อไปอีกว่าเราควรจะทำอะไร เราจะต้องทำอย่างไร อันนั้นคือคำตรัสสอนท่อนต่อไป เท่ากับเป็นคำสรุปปิดท้าย เรียกได้ว่าเป็นจุดย้ำ เป็นคำสอนที่เป็นใจความสำคัญ

ลองทายซิว่า อันนี้จะสรุปปิดท้ายเป็นคำสอนว่าอย่างไร?

“ตนเป็นที่พึ่งของตน คนอื่นเป็นที่พึ่งแท้จริงไม่ได้” เพราะฉะนั้น…...

พวกเราหลายคนคงสรุปว่า (เพราะฉะนั้น จึงต้อง) “พึ่งตน”

คำสรุปปิดท้ายนี้ ฟังดูเข้าที แต่ไม่ตรงกับของพระพุทธเจ้า

พระพุทธเจ้าตรัสปิดท้ายว่าอย่างไร?

พระพุทธเจ้าตรัสว่า (เพราะฉะนั้น จึงต้อง) “มีตนที่ได้ฝึกอย่างดี ซึ่งจะเป็นที่พึ่งอันยอดเยี่ยม”¹

รวมความก็คือ พระพุทธเจ้าทรงสอนว่า ตนเป็นที่พึ่งของตน คนอื่นเป็นที่พึ่งจริงแท้ไม่ได้ จึงต้อง “ฝึกตัว” ให้มีตนที่พึ่งได้ดีจริงๆ

ที่เราสอนกันว่าให้พึ่งตนนั้น ก็คือคำสรุปของพวกเราอย่างที่ว่าเมื่อกี้ ซึ่งก็ดีมีประโยชน์ แต่ใช้ได้ครึ่งเดียว และก็ไม่ใช่หลักจริงแท้อย่างที่พระพุทธเจ้าทรงสอนไว้

อย่างที่ว่าแล้ว คำสรุปของพวกเราที่สอนกันว่า ให้พึ่งตัวเองๆ นั้น ยังบกพร่อง เหมือนอย่างที่บอกเมื่อกี้นี้ว่า เราไปเห็นคนตกน้ำ เขาว่ายน้ำไม่เป็น เขาพึ่งตัวเองไม่ได้ พูดอย่างพระว่า “เขามีตนที่พึ่งไม่ได้” แล้วเราบอกให้เขาพึ่งตนเอง “พึ่งตัวเองๆ” เขาจะพึ่งตนเองได้อย่างไร ในเมื่อเขามีตนที่พึ่งไม่ได้ คือเขาว่ายน้ำไม่เป็น เมื่อเราไม่ช่วย เขาก็ตายเท่านั้นเอง สำหรับรายอย่างนี้ ก็เลยกลายเป็นว่า ให้เขาพึ่งตนเอง เขาก็เลยต้องตายเท่านั้นเอง

เพราะฉะนั้น จุดสำคัญอยู่ตรงที่ว่า คนนั้นๆ มีตนเองที่พึ่งได้ไหม เขาจะต้องมีตนซึ่งเป็นที่พึ่งได้ เขาจึงจะพึ่งตนเองได้ คนตกน้ำ ถ้าเขาว่ายน้ำไม่เป็น ก็คือเขามีตนที่พึ่งไม่ได้ หรือพูดยาวๆ ว่า เขามีตนซึ่งเป็นที่พึ่งไม่ได้ เพราะฉะนั้นเขาจึงไม่สามารถพึ่งตนเองได้

แล้วจะทำอย่างไร อ๋อ.. คนที่ว่ายน้ำไม่เป็น ถ้าเขาตกน้ำ เขาก็มีตนที่พึ่งไม่ได้ เขาจึงพึ่งตนเองไม่ได้ แล้วจะทำอย่างไร เราก็ให้เขาฝึกว่ายน้ำ ให้เขาว่ายน้ำเป็นไว้ให้พร้อมสิ แล้วทีนี้ ถ้าเขาตกน้ำ เขาก็มีตนที่พึ่งได้ เพราะเขาว่ายน้ำเป็น เขาก็ปลอดภัยไปได้สวัสดี ตรงนี้แหละคือเริ่มเข้าหลักพระพุทธศาสนา คำสอนของพระพุทธเจ้าเริ่มที่จุดสำคัญตรงนี้

ทวนความกันหน่อย เราบอกคนให้เขาพึ่งตนเอง แต่เขาพึ่งตนไม่ได้ เพราะเขามีตนที่พึ่งไม่ได้ หรือพูดให้เต็มว่ามีตนซึ่งเป็นที่พึ่งไม่ได้ แล้วจะทำอย่างไร ตอบว่า ก็ให้เขาทำตนให้เป็นที่พึ่งได้ แล้วทำอย่างไร เขาจะทำตนเองให้เป็นที่พึ่งได้ ก็ตอบว่า ให้เขาทำตนให้เป็นที่พึ่งได้ ด้วยการฝึกตน นี่คือ “ฝึกตน” ให้คนมีตนที่พึ่งได้